Το πρώτο βασικό βήμα στην προσέγγιση ενός παιδιού με αυτισμό
«… Η αλεπού κοίταξε τον μικρό πρίγκιπα, για πολλή ώρα.
– Σε παρακαλώ εξημέρωσε με! Είπε…
– Τι πρέπει να κάνω; Είπε ο μικρός πρίγκιπας.
– Χρειάζεται μεγάλη υπομονή, απάντησε η αλεπού. Στην αρχή θα καθίσεις κάπως μακριά μου, έτσι, στο χορτάρι. Θα σε κοιτάω με την άκρη του ματιού μου κι εσύ δεν θα λες τίποτα. Ο λόγος είναι πηγή παρεξηγήσεων. Κάθε μέρα, όμως θα μπορείς να κάθεσαι όλο και πιο κοντά…
Την επόμενη μέρα ο μικρός πρίγκιπας ξανάρθε…
-Θα ήταν καλύτερα αν ερχόσουν την ίδια πάντα ώρα, είπε η αλεπού. Αν έρχεσαι, για παράδειγμα στις τέσσερις το απόγευμα από τις τρεις θα αρχίσω να είμαι ευτυχισμένη… Αν έρχεσαι όμως όποτε λάχει, δε θα ξέρω ποτέ τι ώρα να φορέσω στην καρδιά μου τα γιορτινά της.. Χρειάζεται κάποια τελετή…»
Το παραπάνω απόσπασμα από το παιδικό βιβλίο «Ο Μικρός Πρίγκιπας» του Γάλλου συγγραφέα Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ μας προσφέρει μια πολύτιμη γνώση, την οποία μπορούμε να αξιοποιήσουμε στην προσέγγιση των παιδιών με αυτισμό. Τα λόγια της αλεπούς είναι κομβικά, όπως θα συνειδητοποιήσουμε στο εξής.
Συχνά ως παιδαγωγοί καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε τα παιδιά με αυτισμό σαν πρόκληση και να δημιουργήσουμε άμεσα ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον φιλικό προς εκείνα. Στόχος μας σε κάθε περίπτωση είναι ένα σωστό θεραπευτικό πρόγραμμα παρέμβασης, που θα βοηθήσει τα παιδιά να είναι λειτουργικά σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο. Προκειμένου να το πετύχουμε αυτό λαμβάνουμε υπόψη μας τα γενικά χαρακτηριστικά του αυτισμού και πορευόμαστε στον όποιο μας σχεδιασμό εκπαιδευτικής πράξης με βάση αυτά.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως ότι ο αυτισμός είναι στην ουσία ένα τεράστιο φάσμα κι ότι κανένα παιδί δεν μοιάζει με το άλλο. Κάθε παιδί είναι ξεχωριστό και για να καταφέρουμε να το προσεγγίσουμε και να επικοινωνήσουμε ουσιαστικά μαζί του, χρειάζεται να μάθουμε το ίδιο το παιδί που έχουμε απέναντι μας κι όχι να αρκεστούμε στις γενικές μας γνώσεις περί αυτισμού.
Ποιο είναι το πρώτο βασικό βήμα;
Η αλεπού ζήτησε από τον μικρό πρίγκιπα να καθίσει κάπως μακριά της, χωρίς να μιλάει. Ομοίως και τα παιδιά με αυτισμό σαν αιώνιοι εχθροί της βιασύνης δείχνουν να προτιμούν μια σταδιακή προσέγγιση. Ας έχουμε κατά νου λοιπόν ότι η απόσταση παίζει σημαντικό ρόλο στην επίτευξη του στόχου μας.
Από μακριά το πρώτο πράγμα που μπορούμε να κάνουμε -όσο κι αν φαίνεται απλό είναι καθοριστικής σημασίας- είναι να παρατηρήσουμε το παιδί μας. Η καταγραφή όσων βλέπουμε είναι άκρως βοηθητική σε αυτό το αρχικό στάδιο. Είναι επίσης σημαντικό να δώσουμε χρόνο στην παρατήρηση μας. Όσο πιο εξονυχιστική είναι τόσο πιο εύστοχο θα είναι το πρόγραμμα παρέμβασης που θα καταφέρουμε να διαμορφώσουμε. Οφείλουμε να μάθουμε τα πάντα για το παιδί μας: συνήθειες, εμμονές, προτιμήσεις, ενοχλήσεις και γενικά οτιδήποτε σχετίζεται με αυτό εστιάζοντας ιδιαίτερα στα πιο μικρά και φαινομενικά ανούσια στοιχεία. Οι λεπτομέρειες όπως πάντα είναι που κάνουν την διαφορά. Τις περισσότερες φορές αυτές μας βοηθούν να εντοπίσουμε ισχυρούς ενισχυτές και μελλοντικά κίνητρα για τα παιδιά μας.
Το πρώτο βασικό βήμα είναι η λεπτομερής παρατήρηση. Αρχικά ξεκινάμε από απόσταση (ανάλογα με το πόσο φαίνεται να ενοχλεί το παιδί η παρουσία μας καθορίζουμε την απόσταση, πηγαίνουμε στο σημείο που του περνάμε σχεδόν απαρατήρητοι) κι όσο το παιδί νιώθει πιο ασφαλές σταδιακά πλησιάζουμε ολοένα και περισσότερο παρατηρώντας διαρκώς όλο και πιο πολλά. Όπως είπε η αλεπού κάθε μέρα θα μπορούμε να καθόμαστε όλο και πιο κοντά. Πρέπει να δίνουμε χρόνο και να είμαστε υπομονετικοί.
Ένα τελευταίο σχόλιο από την αλεπού μας. «Θα ήταν καλύτερα αν ερχόσουν την ίδια πάντα ώρα». Η ρουτίνα κάνει το όλο εγχείρημα μας πιο εύκολο. Παρατηρούμε το παιδί υπό τις ίδιες συνθήκες, από την ίδια θέση, με την ίδια στάση σώματος, με τον ίδιο τρόπο. Κάθε φορά που το παιδί φαίνεται να νιώθει ασφαλές και να συμπεριφέρεται άνετα (συμπεριφέρεται σαν να μην είμαστε στον χώρο) αλλάζουμε κάτι (π.χ. αυξάνουμε τον χρόνο παρατήρησης ή ερχόμαστε λίγο πιο κοντά). Και συνεχίζουμε για όσο χρονικό διάστημα χρειαστεί την παρατήρηση μας στην νέα μας ρουτίνα.
Πότε σταματάμε την παρατήρηση;
Ξεκινάμε την παρέμβαση όταν φτάσουμε σε μια κοντινή απόσταση από το παιδί (εντελώς δίπλα ή σχετικά κοντά του) και το ίδιο μας απλώσει έναν δίαυλο επικοινωνίας μαζί του (κάνει κάποια κίνηση προς το μέρος μας, μας κοιτάξει ή μας πει κάτι με φιλική έκφραση). Στην πραγματικότητα όμως η παρατήρηση δεν σταματάει ποτέ. Ακόμη κι όταν έχουμε μπει ενεργά πλέον στο όποιο πρόγραμμα παρέμβασης η παρατήρηση συνεχίζεται και μας δίνει διαρκώς χρήσιμα εργαλεία για να συνεχίσουμε να επικοινωνούμε και να αλληλεπιδρούμε ουσιαστικά με το παιδί μας.
Η προσέγγιση ενός παιδιού με αυτισμό είναι μια απλή διαδικασία αλλά θέλει ιδιαίτερο τρόπο και υπομονή από την μεριά μας. Το πρώτο βήμα είναι απαραίτητο. Μην το προσπερνάτε εξαιτίας έλλειψης χρόνου. Να έχετε πάντοτε στο νου σας τα λόγια της αλεπούς.