Το παραμύθι ως μέσο ενίσχυσης της μνήμης των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες

Τα παιδιά με Μαθησιακές Δυσκολίες παρουσιάζουν συχνά ελλείμματα στην απομνημόνευση και την ανάκληση πληροφοριών. Ο ρόλος της μνήμης στη μάθηση είναι πολύ σημαντικός. Καθημερινά τα παιδιά καλούνται να συγκρατήσουν στον εγκέφαλο τους πληθώρα πληροφοριών και ερεθισμάτων που δέχονται από το περιβάλλον και να τα ανακαλέσουν την κατάλληλη στιγμή. Όταν τα παιδιά παρουσιάζουν αδυναμία στη μνήμη, οδηγούνται σε αύξηση των μαθησιακών δυσκολιών τους και κατά συνέπεια σε αποτυχία σε πολλαπλά γνωστικά πεδία.

Το παρακάτω σύντομο σχεδιάγραμμα μας βοηθάει να αντιληφθούμε καλύτερα τον τρόπο, με τον οποίο λειτουργεί η μνήμη:

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ-ΕΡΕΘΙΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ (καταγραφή όλων των ερεθισμάτων –οπτικών, ακουστικών και άλλων- που προσλαμβάνονται από το μνημονικό σύστημα)

ΒΡΑΧΥΧΡΟΝΗ ΜΝΗΜΗ - ΜΝΗΜΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (πρώτη επεξεργασία των πληροφοριών και προσωρινή διατήρηση τους)

ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΗ ΜΝΗΜΗ (κωδικοποίηση και αποθήκευση των πληροφοριών – διατήρηση αυτών για μεγάλο χρονικό διάστημα).

Η μνήμη εργασίας συμβάλλει στη λειτουργία πολλών γνωστικών λειτουργιών. Επί παραδείγματι, όταν ένας μαθητής διαβάζει μια παράγραφο, για να κατανοήσει το νόημα της, θα πρέπει να είναι σε θέση να συγκρατήσει εκείνη τη στιγμή τις προτάσεις και τις λέξεις που διαβάζει σε ένα σύστημα βραχύχρονης μνήμης. Το ίδιο συμβαίνει και με τη διεκπεραίωση αριθμητικών πράξεων, όταν πρόκειται για νοερούς υπολογισμούς. Στην ουσία ο μαθητής συγκρατεί τους αριθμούς και τυχόν κρατούμενα και χάρη σε όσα βρίσκονται αποθηκευμένα στην μνήμη εργασίας μπορεί να κάνει σωστά τους υπολογισμούς του. Όπως καταλαβαίνουμε οι δυσκολίες στη μνήμη μπορούν να δημιουργήσουν πολλά προβλήματα στα παιδιά στις σχολικές τους εργασίες, οδηγώντας ακόμη και σε ευρύτερες μαθησιακές δυσκολίες.

Με ποιον τρόπο μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά να ενισχύσουν την μνήμη τους;

Η μνήμη έχει κατά καιρούς παρομοιαστεί με έναν μυ, που όσο περισσότερο τον εξασκούμε τόσο πιο πολύ δυναμώνει. Όπως οι αθλητές προπονούνται καθημερινά για να διατηρούν το σώμα τους σε καλή φυσική κατάσταση, έτσι και η απόδοση της μνήμης μας βελτιώνεται με την συστηματική εξάσκηση της. Έχουν προταθεί ανά διαστήματα από τους ειδικούς διάφορες δραστηριότητες για την εξάσκηση της μνήμης. Επιπλέον, κυκλοφορούν στο εμπόριο πολλά παιχνίδια ενίσχυσης της. Παρακάτω προτείνουμε έναν εύκολο και διασκεδαστικό τρόπο, που μπορεί να συμβάλλει άμεσα στην βελτίωση των μνημονικών δεξιοτήτων των παιδιών.

Το παραμύθι μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε καθημερινή βάση ως εργαλείο ενίσχυσης της μνήμης των παιδιών.

Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό των παραμυθιών είναι ότι επικρατούν πάντοτε μερικά στοιχεία (π.χ. η μάχη του καλού και του κακού, το ευτυχισμένο τέλος κ.α.), αλλά κι ότι τα περισσότερα από αυτά έχουν ειπωθεί πολλές φορές και είναι γνώριμα στα παιδιά. Επομένως τα παιδιά δεν δυσκολεύονται να θυμηθούν πληροφορίες που έχουν σχέση με αυτά. Προσθέτοντας μερικά στοιχεία στα ήδη γνωστά και καλώντας τα παιδιά να τα θυμηθούν, θέτουμε στην ουσία μια άσκηση που φαντάζει εύκολη στο μυαλό τους, εξασκούμε τη μνήμη τους, συμβάλλουμε στην ενίσχυση της, χωρίς να δώσουμε την παραμικρή εντύπωση ότι διενεργούμε εκπαιδευτική δραστηριότητα, αποθαρρύνοντας ή αγχώνοντας το κοινό μας.

Πέρα από αυτό, τα παραμύθια γενικά έχουν την τάση να μεταφέρουν τα παιδιά σε έναν θαυμαστό κόσμο. Η ώρα του παραμυθιού –συνήθως είναι λίγο πριν κοιμηθεί το παιδί- είναι ώρα διασκέδασης, χαλάρωσης, μαγείας. Σύμφωνα με αυτό, τα παιδιά δεν αντιμετωπίζουν το παραμύθι σαν μάθημα, κάτι το οποίο είναι πολύ σημαντικό, εφόσον το ζητούμενο στην όλη διαδικασία βελτίωσης της μνήμης είναι η διαρκής επανάληψη κι εξάσκηση, χωρίς να δυσανασχετούν τα παιδιά.

Λειτουργούμε με τον εξής τρόπο:

• Διαλέγουμε ένα αγαπημένο παραμύθι του παιδιού. Καλό θα ήταν να είναι ένα που θα θέλει να το ακούει σε καθημερινή βάση, χωρίς να κουράζεται.

• Λέμε το παραμύθι στο παιδί. Αφηγούμαστε την ιστορία όπως είναι κανονικά, αλλά την εμπλουτίζουμε με νέα στοιχεία. Στην ουσία προσθέτουμε λεπτομέρειες (π.χ. «Η Πεντάμορφη φορούσε ένα κίτρινο μακρύ φόρεμα και μια κίτρινη κορδέλα στα μαλλιά…», «μαγείρεψε στο Τέρας μακαρόνια με κιμά», «το αγαπημένο της βιβλίο ήταν πράσινο και το έβαζε στο δεύτερο ράφι της βιβλιοθήκης της»).

• Στο τέλος του παραμυθιού κάνουμε ερωτήσεις στο παιδί ως προς τα νέα στοιχεία που άκουσε (π.χ. «Τι φορούσε η Πεντάμορφη;», «Τι μαγείρεψε στο Τέρας;», «Τι χρώμα ήταν το αγαπημένο της βιβλίο; Που το φυλούσε;»). Εάν το παιδί δεν θυμάται να απαντήσει, του υπενθυμίζουμε τις λεπτομέρειες της αφήγησης μας. Καλό είναι κατά την διάρκεια του παραμυθιού να τονίζουμε τις πρώτες φορές τα νέα στοιχεία που προσθέτουμε, χρωματίζοντας την φωνή μας, ώστε να διευκολύνουμε την διατήρηση τους στη βραχυπρόθεσμη μνήμη. Στην πορεία θα τονίζουμε όλο και λιγότερο τα επιπρόσθετα στοιχεία.

• Αφηγούμαστε κάθε βράδυ το ίδιο παραμύθι στο παιδί, διατηρώντας στην ιστορία τα στοιχεία που έχουμε προσθέσει, αλλά προσθέτοντας κάθε φορά και ένα ακόμη. Δεν κάνουμε πολλές προσθήκες μαζεμένες, ώστε να μην κουράσουμε το σύστημα μνήμης του παιδιού. Μία προσθήκη την φορά είναι αρκετή. Δεν ξεχνάμε στο τέλος του παραμυθιού να κάνουμε τις ερωτήσεις μας. Όσο θα προστίθενται νέα στοιχεία τόσο θα αυξάνονται οι ερωτήσεις μας.

Μερικά χρήσιμα tips

*Κάνουμε ερωτήσεις και για παλιά στοιχεία και για τα νέα που προστίθενται την κάθε φορά.

*Δεν κάνουμε τις ερωτήσεις πάντα με την ίδια σειρά. Αλλάζουμε και τις λέξεις όσο μπορούμε (π.χ. «Το χρώμα ήταν η κορδέλα της Πεντάμορφης;», «Τι φορούσε η Πεντάμορφη στα μαλλιά της; Θυμάσαι το χρώμα;»), ώστε να μην δημιουργηθούν μηχανικές απαντήσεις.

*Δεν αλλάζουμε την ώρα του παραμυθιού. Αν συνηθίζαμε να το λέμε την νύχτα, διατηρούμε την ίδια ώρα. Δεν θέλουμε το παιδί να αλλάξει την ευχάριστη σύνδεση που έχει κάνει μέσα στο μυαλό του με το παραμύθι και τη συγκεκριμένη στιγμή της ημέρας.

*Αν το παιδί νανουρίζεται κατά τη διάρκεια του παραμυθιού και δεν μπορούμε να του κάνουμε ερωτήσεις, τις θέτουμε στις αρχικές προτάσεις που αφηγούμαστε, ενώ το παιδί είναι ακόμη ξύπνιο. Προτιμούμε να ρωτάμε πράγματα αφού περάσουν λίγα λεπτά που τα έχουμε αναφέρει. Δεν ρωτάμε αμέσως γιατί θέλουμε οι πληροφορίες που λαμβάνει το παιδί να παραμείνουν έστω για μερικό χρονικό διάστημα στην μνήμη εργασίας, μέχρι το παιδί να χρειαστεί να τις ανακαλέσει.

Θα παρατηρήσουμε ότι όσο περνάει ο καιρός το παιδί θα δίνει όλο και πιο σωστές απαντήσεις στις ερωτήσεις μας. Θα ενισχυθεί όχι μόνο η βραχυπρόθεσμη αλλά και η μακροπρόθεσμη μνήμη του, αφού θα φτάσει σε ένα σημείο που θα συγκρατεί λεπτομέρειες τις οποίες θα έχουμε αναφέρει πριν από αρκετές μέρες και στις οποίες δεν θα το βοηθάμε πλέον να εστιάσει χρωματίζοντας την φωνή μας. Σύντομα θα έχουμε απέναντι μας ένα χαρούμενο παιδί, που θα έχει βελτιώσει τις μνημονικές του ικανότητες αβίαστα και χωρίς κόπο.

«Αν θέλετε το παιδί σας να γίνει έξυπνο, διαβάστε του παραμύθια. Αν θέλετε να γίνει πιο έξυπνο, διαβάστε του περισσότερα παραμύθια».

Albert Einstein