Πώς θα κάνουμε τους μαθητές μας να συμφιλιωθούν με τη φράση: «Μαθαίνουμε από τα λάθη μας»;
"Η εμπειρία είναι απλώς το όνομα που δίνουμε στα λάθη μας."
Όσκαρ Γουάιλντ
Η ανατροφοδότηση των μαθητών από τον δάσκαλο της τάξης αποτελεί ένα θέμα πολύχρονης συζήτησης και προβληματισμού στην κοινότητα των διδασκόντων, των γονέων και των παιδιών. Στην Ελλάδα, η επίσημη ανατροφοδότηση για την "ακαδημαϊκή επιτυχία" των μαθητών είναι εδώ και χρόνια συνδεδεμένη με τον βαθμό.
Τι θα γινόταν, όμως, αν καταργούσαμε ή έστω αποδυναμώναμε το σύστημα της βαθμολόγησης και αν στοχεύαμε στην προαγωγή μιας κουλτούρας αποδοχής και βελτίωσης του ατόμου, αντί να προάγουμε τη λεγόμενη βαθμοθηρία; Πολλά σχολεία του εξωτερικού έχουν ήδη αρχίσει να καταργούν τη βαθμολόγηση των μαθητών τους. Στην Ελλάδα, για έναν δάσκαλο που δουλεύει στο Δημόσιο σχολείο αυτό μπορεί να φαίνεται πρακτικά ακατόρθωτο, ωστόσο το παν είναι η νοοτροπία (mindset) που θα δημιουργήσουμε στο περιβάλλον της τάξης μας, μαζί με τους μαθητές μας, ώστε να τους δώσουμε να καταλάβουν ότι η ουσία της μάθησης και της ακαδημαϊκής τους προσπάθειας βρίσκεται στη βελτίωση των ικανοτήτων τους και όχι στο κυνήγι του βαθμού.
Πώς, λοιπόν, θα δημιουργήσουμε έναν εποικοδομητικό διάλογο με τους μαθητές μας ώστε να μάθουν να εστιάζουν σε μία κουλτούρα αποδοχής της κριτικής και της ανθεκτικότητας αλλά και της αμοιβαίας βοήθειας;
Πώς θα βοηθήσουμε τους μαθητές μας να θέλουν να βελτιώνονται και πράγματι να μαθαίνουν από τα λάθη τους;
Καταρχάς, θα πρέπει να εξοικιώσουμε τους μαθητές μας με την κουλτούρα της ανατροφοδότησης από την αρχή της σχολικής χρονιάς, καθώς πρόκειται για μία "τελετουργία", μία ρουτίνα - πρόγραμμα που θα τεθεί υπό εφαρμογή και θα περιλαμβάνει τα εξής βήματα:
Κάθε εργασία θα λαμβάνει ανατροφοδότηση. Μπορεί αυτό να ακούγεται χρονοβόρο για τον δάσκαλο αλλά είναι το καλύτερο για την εξέλιξη του παιδιού. Ακόμα και όταν υπάρχει ένα αλάνθαστο γραπτό στο οποίο θα γράφαμε «Μπράβο» ή «Άριστα», στην ουσία δε δίνουμε στον μαθητή τον έπαινο (credit) που του αξίζει. Αντ’αυτού μπορούμε να γράψουμε «Η εργασία σου είναι πραγματικά αξιέπαινη! Θα πρέπει να αφιέρωσες πολύ χρόνο για να καταφέρεις αυτό το αποτέλεσμα, όμως άξιζε τον κόπο!». Θα πρέπει να δείχνουμε στους μαθητές μας ότι υπολογίζουμε τον κόπο τους και να μη θεωρούμε δεδομένο ότι ο «Χ» μαθητής πάντα θα παραδίδει αλάνθαστα γραπτά.
Η ανατροφοδότηση να είναι συνοπτική και συγκεκριμένη. Το να λέμε πέντε διαφορετικά πράγματα προς βελτίωση τη φορά είναι πάρα πολλά για να τα επεξεργαστεί ένας μαθητής. Έστω ένα σχόλιο τη φορά είναι αρκετό. Επιπλέον, η λήψη ενός βαθμού αποτελεί μία μη ειδική ανατροφοδότηση. Χρειάζεται να προτείνουμε στο παιδί τι ακριβώς πρέπει να σκεφτεί να κάνει διαφορετικά την επόμενη φορά, ώστε να καταστήσουμε συγκεκριμένη την ανατροφοδότησή μας.
Η ανατροφοδότηση θα πρέπει να προσφέρεται σε μορφή πρότασης και μέσα από διάλογο με τον μαθητή. Μπορούμε να αφιερώσουμε 10-15 λεπτά κάθε 2 εβδομάδες σε κάθε μαθητή για να εξετάσουμε και να συζητήσουμε λεπτομερώς τη δουλειά του. Η ανατροφοδότηση θα πρέπει να δίνεται ως συμβουλή. Νευροεπιστημονικά, στην περιοχή της αμυγδαλής γίνεται συνεχής έλεγχος για το αν το μήνυμα που λαμβάνουμε εμπεριέχει κάποια "κοινωνική απειλή". Δεν θέλουμε ο μαθητής να νιώθει ότι πρέπει να αμυνθεί για κάτι. Για παράδειγμα, μπορούμε να πούμε: "Γιατί δεν προσπαθείς αυτό την επόμενη φορα;". Επιπλέον, μέσα από αυτόν τον διάλογο είναι πιθανόν να προκύψουν και άλλα θέματα. Ίσως θέματα που αφορούν στην οικογενειακή κατάσταση, σε θέματα αυτοπεποίθησης του παιδιού ή σε άλλα θέματα που επηρεάζουν τη διάθεση και την επίδοση του μαθητή στο σχολείο.
Η ενεργή συμμετοχή του μαθητή στη διαδικασία της ανατροφοδότησης είναι ένα από τα βασικά ζητούμενα. Οι μαθητές μας δεν πρέπει να είναι παθητικοί ακροατές. Θέλουμε οι μαθητές μας να απαντούν στην ανατροφοδότηση και να εξηγούν γιατί θα διαλέξουν ενδεχομένως έναν διαφορετικό τρόπο δράσης.
Η ανατροφοδότηση είναι μια κοινοτική υπόθεση. Είναι καλό να υπάρχει ανοιχτός διάλογος στην τάξη μεταξύ των μαθητών, με σεβασμό ο ένας προς τον άλλον. Μαθητές με παρόμοια μοτίβα λαθών, μπορούν να ανταλλάζουν απόψεις βελτίωσης και έτσι να μάθουν να συνδιαλέγονται και να σκέφτονται κριτικά με στόχο την αυτοβελτίωσή τους αλλά και την προσφορά αμοιβαίας βοήθειας.
"Μπορεί ακόμα να αγωνίζομαι σκληρά για να πετύχω κάτι, αλλά όχι με τα ίδια, παλιά εργαλεία!" Σιγά σιγά οι μαθητές θα αρχίσουν να διαφομορφώνουν μία διαφορετική νοοτροπία και οπτική γύρω από τα λάθη τους. Στην τάξη, πρέπει να συζητάμε, να δοκιμάζουμε τρόπους και να σκεφτόμαστε ότι δεν ταιριάζουν όλοι οι τρόποι σε όλους.
Είμαστε εξίσου ανοιχτοί στην ανατροφοδότηση από τους μαθητές μας. Κανείς δεν είναι αλάνθαστος, αν και ως παιδαγωγοί προσπαθούμε για το βέλτιστο αποτέλεσμα. Ωστόσο, το να δεχόμαστε ανατροφοδότηση από τους μαθητές μας και να ακούμε τα θέλω τους, λειτουργεί ως ένδειξη αμοιβαιότητας και σεβασμού.
Στο παρακάτω βίντεο, ο Nick Coles, δάσκαλος Δημοτικού με έδρα το Peterborough της Αγγλίας, εξηγεί γιατί το σχολείο στο οποίο εργάζεται αποφάσισε να "απομακρύνει τη βαθμολόγηση" και αντίθετα να επικεντρωθεί στην ανάπτυξη μιας πιο λεκτικής και μαθητοκεντρικής ανατροφοδότησης. Η διαδικασία έχει αποδειχθεί επιτυχής μέχρι στιγμής και έχει αντιμετωπισθεί θετικά από τους μαθητές, που πιστεύουν ότι τώρα κατανοούν καλύτερα τη μάθησή τους. Η ομιλία παρουσιάστηκε στο πλαίσιο του TEDxPeterborough, το 2019.