Αυτισμός και σεξουαλική καθοδήγηση

Οι σεξουαλικές ανάγκες των ατόμων με αναπτυξιακές διαταραχές είναι αντίστοιχες με αυτές των φυσιολογικά αναπτυσσόμενων ατόμων. Όπως κάθε άνθρωπος έτσι και τα άτομα με αυτισμό έχουν δικαίωμα στη σεξουαλική ζωή με τον τρόπο που τους εκφράζει (π.χ. αυνανισμός, σύναψη ερωτικής σχέσης, πραγματοποίηση γάμου κλπ.).

Ωστόσο, τα άτομα με αυτισμό παρουσιάζουν γενικά σοβαρές δυσκολίες στον σεξουαλικό τομέα. Είναι συχνές οι περιπτώσεις όπου εκδηλώνουν ακατάλληλες σεξουαλικές συμπεριφορές αποκλίνοντας από τους κανόνες αποδεκτής συμπεριφοράς. Αντιπροσωπευτικά παραδείγματα αποτελούν ο δημόσιος αυνανισμός, ο αυτοτραυματισμός κατά τη διάρκεια του αυνανισμού και η ακατάλληλη σεξουαλική συμπεριφορά προς τους άλλους.

Πού οφείλεται η ακατάλληλη σεξουαλική συμπεριφορά των ατόμων με αυτισμό;

Η σεξουαλικότητα αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της σωματικής ανάπτυξης και συνδέεται άρρηκτα με το νευρικό μας σύστημα και με τις ανθρώπινες ορμόνες. Σχετίζεται άμεσα με την επιθυμία και τη διέγερση. Αναπτύσσεται μέσα από την κοινωνική αλληλεπίδραση και τη σωματική επαφή. Στις αναπτυξιακές διαταραχές όμως παρατηρούνται βασικές δυσκολίες στην κοινωνικοποίηση και την επικοινωνία. Οι δυσκολίες αυτές όπως είναι λογικό εξαπλώνονται και στον σεξουαλικό τομέα που απαιτεί τις παραπάνω δεξιότητες και οι οποίες δεν φαίνεται να ενυπάρχουν στα άτομα με αυτισμό.

Σεξουαλική καθοδήγηση και εκπαίδευση

Η παραμέληση των σεξουαλικών αναγκών των ατόμων με αυτισμό μπορεί να υποβαθμίσει σοβαρά την ποιότητα ζωής τους αλλά και να προκαλέσει προβλήματα στους γύρω τους (Elgar, 1985). Γι’ αυτό και οι θεραπευτικές παρεμβάσεις για τη σεξουαλική καθοδήγηση και εκπαίδευση τους είναι απαραίτητες.

Η αφετηρία στην θεραπευτική παρέμβαση είναι η κατανόηση της αποδεκτής σεξουαλικής συμπεριφοράς από το ίδιο το άτομο με αυτισμό. Το άτομο θα πρέπει να μάθει όλους τους κοινωνικούς κανόνες που διέπουν την προσέγγιση των ατόμων και κατά συνέπεια τη σύναψη μιας ερωτικής σχέσης. Θα πρέπει να είναι σε θέση να ερμηνεύει τις ανθρώπινες αντιδράσεις και τα συναισθήματα αλλά και τα τυχόν σεξουαλικά μηνύματα που μπορεί να λαμβάνει από τον περίγυρο. Ομοίως θα πρέπει να αντιλαμβάνεται και τις σεξουαλικές του ανάγκες και το πως αυτές θα μπορούν να εκφραστούν με τρόπο κοινωνικά αποδεκτό.

Ας έχουμε στο νου μας ότι η σεξουαλική καθοδήγηση απαιτεί εξατομίκευση και προσαρμογή, ανάλογα πάντα με το επίπεδο λειτουργικότητας και κοινωνικής ωριμότητας του ατόμου αλλά και το εκάστοτε αναπτυξιακό επίπεδο. Επιπλέον, η καθοδήγηση είναι σωστό να παρέχεται την κατάλληλη στιγμή, όταν το άτομο θα είναι σε θέση να τη χρησιμοποιήσει και βέβαια όταν την έχει ανάγκη (Mesibov et al. 1980).

Προτεινόμενη δραστηριότητα για την εκπαίδευση της πράξης του αυνανισμού στο σωστό μέρος

Σχεδιασμός προσωπικού τρισέλιδου «βιβλίου» Σελίδα 1η - σκίτσο ντυμένου ανθρώπου ανάμεσα σε άλλα άτομα. Εξηγούμε ότι φοράμε πάντα ρούχα όταν είμαστε με άλλους ανθρώπους. Σελίδα 2η - σκίτσο ανθρώπινου σώματος γυμνού (εμφανή τα γεννητικά όργανα). Ζωγραφίζουμε με κόκκινο Χ τα σημεία που δεν επιτρέπεται να ακουμπάμε όταν υπάρχει κόσμος γύρω. Σελίδα 3η - φωτογραφία από το δωμάτιο του παιδιού. Τονίζουμε ότι μόνο στο δωμάτιο μας και όταν είμαστε μόνοι μας, μπορούμε να αφαιρούμε τα ρούχα μας και να ακουμπάμε τα σημεία που αναφέρθηκαν προηγουμένως στο γυμνό σώμα.

Κάθε φορά που το παιδί με αυτισμό έχει μια ακατάλληλη συμπεριφορά (π.χ. αρχίζει να ξεντύνεται ή να ακουμπάει τα γεννητικά του όργανα μπροστά σε άλλους) πηγαίνουμε στην αντίστοιχη σελίδα του «βιβλίου» του, που έχουμε πάντοτε μαζί. Εξηγούμε ότι είναι λάθος δείχνοντας την εικόνα και μετά πηγαίνουμε στην τελευταία σελίδα και ρωτάμε: Πού επιτρέπεται να το κάνουμε αυτό; Δείχνουμε την εικόνα του δωματίου. Επαναλαμβάνουμε τη δραστηριότητα όσες φορές χρειαστεί.

Η εκπαίδευση στη σεξουαλικότητα είναι μια συνεχιζόμενη διαδικασία και απαιτεί ένα καλά οργανωμένο σχέδιο παρέμβασης (Mesibov et al. 1983). Προκειμένου να πετύχουμε τη σωστή σεξουαλική διαπαιδαγώγηση του παιδιού με αυτισμό είναι απαραίτητα τα παρακάτω:

• Η συστηματική ανάλυση της σεξουαλικής συμπεριφοράς του παιδιού- μέσα από αυτό θέλουμε να πετύχουμε να κατανοήσει το ίδιο τις πράξεις του που συνδέονται άμεσα με τις ενδότερες ανάγκες του.

• Ένα σχέδιο σεξουαλικής καθοδήγησης κι εκπαίδευσης (ευδιάκριτοι στόχοι και επιθυμητές συμπεριφορές) και η δημιουργία σχετικού υλικού (συνήθως εποπτικού), που θα εστιάζεται στην ικανοποίηση των σεξουαλικών αναγκών του παιδιού με τρόπο κοινωνικά αποδεκτό.

• Η συζήτηση κι επεξήγηση του σχεδίου εκπαίδευσης κι η αποδοχή αυτού από το ίδιο το παιδί.

• Η διαρκής επανάληψη του σχετικού υλικού με στόχο την εμπέδωση του κι η δημιουργία ευκαιριών για πρακτική εξάσκηση.

• Η περιγραφή της συμπεριφοράς και η κατανόηση του συναισθήματος που βιώνει το άτομο τόσο κατά τη διάρκεια της διέγερσης όσο και κατά την εκτόνωση αυτής με βάση την κατάλληλη συμπεριφορά που ορίζει το σχέδιο που έχουμε φτιάξει.

Η σεξουαλική καθοδήγηση κι εκπαίδευση είναι από τα πιο σημαντικά δώρα που μπορούμε να προσφέρουμε στα άτομα με αυτισμό. Όσο δύσκολο επίτευγμα κι αν φαντάζει δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι είναι καθοριστικής σημασίας για την ολοκλήρωση τους ως άνθρωποι και για την ευτυχία τους. Όλοι έχουν δικαίωμα σε μια υγιή σεξουαλική ζωή, στην ανακάλυψη των σεξουαλικών τους αναγκών αλλά και στη βίωση του μοναδικού συναισθήματος του έρωτα. Όπως είπε κι ο διάσημος Γάλλος συγγραφέας Μαρσέλ Πρεβό «Δεν μπορεί κανένας να ζήσει χωρίς έρωτα…»

-Mesibov, G.B. Sex education for people with autism. Matching programs to levels of functioning. Paper presented at the meeting of the National Society for Children and Adults with Autism, Omaha, NE 1982.

-Elgar, S. Sex education and sexual awareness building for autistic children and youth: Some viewpoints and considerations. Journal of Autism and Developmental Disorders 1985