Εγκέφαλος και Μετανάστευση: Πώς η αλλαγή περιβάλλοντος επηρεάζει τις νευρικές συνάψεις;
Έγινε ενημέρωση: 22 Μαΐ 2021
Η νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου αναφέρεται στην ικανότητά του να αναδιοργανώνει, να θυμάται και να προσαρμόζει τις συνδέσεις και τις ενημερωμένες πληροφορίες βάσει του τι σχετίζεται με τη ζωή μας. Ο εγκέφαλός μας συνεχώς αλλάζει ώστε να προσαρμόζεται στις απαιτήσεις του εκάστοτε περιβάλλοντος, κάνοντας τις εργασίες που εκτελούμε πιο εύκολες (Snodgrass, 2014) [1].
Επιπλέον, η νευροπλαστικότητα ασχολείται με την αρχή «use it or lose it», σύμφωνα με την οποία όταν δεν εκτελούμε συχνά μια εργασία, ο εγκέφαλος αναδιοργανώνεται και οι νευρώνες δεν συνδέονται τόσο εύκολα όσο παλιά. Για παράδειγμα, εάν δεν εξασκούμε μια ξένη γλώσσα, τότε θα παρατηρήσουμε ότι η λεξιλογική μας ικανότητα μειώνεται. Εάν, όμως, εξασκούμε παλιές δεξιότητες, οι νευρωνικές συνδέσεις ενισχύονται.
Έτσι, κατά τη μετάβαση σε μια νέα χώρα, συμβαίνουν πολλές αλλαγές στον εγκέφαλο του ατόμου. Η εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας ή του τρόπου με τον οποίο «πρέπει» να συμπεριφέρεται, επηρεάζει τον εγκέφαλό του.
Μια πρόσθετη διαδικασία για τον εγκέφαλο, που συμβαίνει όταν δημιουργούνται νέες συνδέσεις από μια νέα κουλτούρα, είναι η Αφομοίωση, ενώ η αντίθετη ενέργεια είναι αφαιρετική, καθώς οι συνδέσεις που δεν είναι πλέον πολιτισμικά σχετικές, αφαιρούνται. Έτσι, η εκμάθηση μιας νέας γλώσσας αποτελεί μια πρόκληση για τον εγκέφαλο. Εάν ένα άτομο αφοσιωθεί στην εκμάθηση μιας νέας γλώσσας, παραδείγματος χάρη τα Ισπανικά, ο εγκέφαλός του θα κάνει νέες συνδέσεις μεταξύ του ισπανικού λεξιλογίου, της δομής των προτάσεων και των γραμματικών δεικτών.
Καθώς τα χρόνια περνάνε, εάν το άτομο έχει περιορισμένη πρακτική στη μητρική του γλώσσα, οι συνδέσεις θα αρχίσουν να γίνονται αδύναμες. Αυτό συμβαίνει καθώς ο εγκέφαλος «κλαδεύει» (Synaptic pruning) και αφαιρεί έννοιες που δεν είναι πλέον σχετικές με την καθημερινή του ζωή. Η μετανάστευση προκαλεί στην πραγματικότητα την «επανακαλωδίωση» των νευρικών οδών. Καθώς ο πολιτισμός είναι έμφυτος, όταν μετακομίζουμε σε ένα νέο μέρος, ο πολιτισμός πρέπει να κατακτηθεί εκ νέου. Σύμφωνα με μελέτη, χρειάζεται μια ολόκληρη γενιά για να υπάρξει πλήρης αφομοίωση σε έναν πολιτισμό (Park & Huang, 2010) [2].
Ο παράγοντας «ηλικία» παίζει σημαντικό ρόλο. Ο εγκέφαλός μας δημιουργεί συνδέσεις από πολύ μικρή ηλικία, όταν ως βρέφη μαθαίνουμε να συνδέουμε μη λεκτικά στοιχεία με πράξεις και συναισθήματα. Αντιλαμβανόμαστε το περιβάλλον γύρω μας και δημιουργούμε συνδέσεις. Ωστόσο, η διαδικασία εκμάθησης νέων συνηθειών και συμπεριφορών, π.χ. εθίμων, λειτουργεί ως «σοκ» για τον εγκέφαλό μας (Doidge, 2007) [3]. Η νευροπλαστικότητα εμφανίζεται πολύ ευκολότερα στα παιδιά και γι’αυτό έχουμε ονομάσει κάποιες ηλικίες ως τις «κρίσιμες» περιόδους της ανάπτυξης του εγκεφάλου του ατόμου. Για αυτόν τον λόγο, είναι καλύτερο για τα παιδιά να εκτίθενται νωρίς σε νέες γλώσσες, καθώς ο εγκέφαλός τους κατανοεί πολύ πιο εύκολα τους ήχους ομιλίας μεταξύ των γλωσσών. Φυσικά, η νευροπλαστικότητα εμφανίζεται και στους μεγαλύτερους ενήλικες, αν και μπορεί να χρειαστεί περισσότερος χρόνος. Επομένως, τα παιδιά μετανάστες θα μάθουν πολύ πιο γρήγορα και εύκολα μια γλώσσα από ότι οι γονείς τους.
Στο παρακάτω βίντεο παρουσιάζονται τα πλεονεκτήματα ενός δίγλωσσου εγκεφάλου:
Τέλος, υπάρχουν περιπτώσεις όπου ένα άτομο που έχει μεταναστεύσει σε μία νέα χώρα, μπορεί να κουβαλάει το «τραύμα του αποχωρισμού» (ειδικά εάν αυτό έχει γίνει με βίαιο τρόπο), το οποίο είναι από μόνο του ένας παράγοντας που επηρεάζει τη λειτουργία του εγκεφάλου, ακόμα και σε έναν νεαρό εγκέφαλο. Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, παιδιά μετανάστες υποφέρουν από άγχος, κατάθλιψη, διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD), αυτοτραμαυτισμό και αυτοκτονικό ιδεασμό.
Η Νευροεπιστήμη προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με τις εκτεταμένες βλάβες, με μελέτες που δείχνουν σταθερές αλλαγές στη δομή του εγκεφάλου, τη λειτουργία και τη συνδεσιμότητα που προκύπτουν από παιδικό τραύμα. Η περιοχή του εγκεφάλου που επηρεάζεται περισσότερο είναι ο ιππόκαμπος, μια περιοχή του εγκεφάλου που εμπλέκεται στενά στη μνημονική ικανότητα του ατόμου, καθώς και στη συναισθηματική ρύθμιση και είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη σε ορμόνες που σχετίζονται με το στρες. (Shen & Petriceks, 2019) [4]. Έτσι, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε τη δύναμη των αλλαγών του εγκεφάλου, ιδίως κατά τη διάρκεια της διαδικασίας της μετανάστευσης.
Βιβλιογραφία - Πηγές:
[1] Snodgrass, S. J., Heneghan, N. R., Tsao, H., Stanwell, P. T., Rivett, D. A., & Van Vliet, P. M. (2014). Recognizing neuroplasticity in musculoskeletal rehabilitation: a basis for greater collaboration between musculoskeletal and neurological physiotherapists. Manual therapy, 19(6), 614
[2] Park, D. C., & Huang, C. M. (2010). Culture wires the brain: A cognitive neuroscience perspective. Perspectives on Psychological Science, 5(4), 391–400.
[3] Doidge, N. (2008). The Brain That Changes Itself Stories of Personal Triumph from the Frontiers of Brain Science. Penguin Books.
[4] https://clbb.mgh.harvard.edu/memory-trauma-and-asylum-law-a-role-for-neuroscience/